5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ve bu Kanun uyarınca çıkarılan ikincil ve üçüncül düzey düzenlemelerle, kamu idarelerinde uluslararası kabul görmüş standartlarda bir iç denetim sisteminin kurulması öngörülmüştür. Yeni kamu mali yönetim ve kontrol sisteminin en önemli unsurlarından birisi olan iç denetim, iç kontrolün işleyişine, kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasına yönelik yönetime güvence ve danışmanlık hizmeti sağlamak üzere çok önemli bir işlev üstlenmiştir. Yönetime değer katan bir faaliyet olarak tasarlanan iç denetim sistemiyle, iç kontrolün etkinliğinin artırılması, kamuoyuna güvenilir bilgi aktarılması, kamu hizmetlerinde ekonomiklik, etkinlik ve verimlilik sağlanması, yönetim ve denetimde uluslararası yaklaşımlara uyum sağlanması hedeflenmektedir.
İÇ DENETİM NEDİR?
5018 sayılı Kanunda iç denetim, “kamu idaresinin çalışmalarına değer katmak ve geliştirmek için kaynakların ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini değerlendirmek ve rehberlik yapmak amacıyla yapılan bağımsız, nesnel güvence sağlama ve danışmanlık faaliyetleri” şeklinde tanımlanmıştır. İç denetim faaliyetleri, idarelerin yönetim ve kontrol yapısı ile malî işlemlerinin, risk yönetimi, yönetim ve kontrol süreçlerinin etkinliğini değerlendirmek ve geliştirmek yönünde sistematik, sürekli ve disiplinli bir yaklaşımla, genel kabul görmüş uluslararası standartlara uygun olarak gerçekleştirilir.
İÇ DENETİMİN TEMEL ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
• Uluslararası Standartlara uygunluk
• Fonksiyonel Bağımsızlık
• Meslek İlkeleri
• Değer Katma
• Güvence Verme
• Kalite Güvencesi
İÇ DENETİMİN FARKI NEDİR?
• Geleneksel yöntemler yerine modern teknik ve araçlarla yürütülür.
• Risk esaslı olarak planlanır ve yürütülür.
• Yazılı kurallara ve evrensel standartlara sahiptir.
• Geçmiş değil gelecek odaklıdır.
• Stratejik önceliklere göre yürütülür.
• Sistemli ve süreklidir.
• Nesnel güvence verir.
• Denetimin tüm türlerini kapsar.
İÇ DENETİMİN TEMEL YAKLAŞIMI NEDİR?
İç denetim;
• İşlemlerin mevzuata uygunluğunu aramaktan, idareyi geliştirme amacına,
• Hata arayıcılıktan, iyi uygulama örneklerini ortaya koymaya ve yaygınlaştırmaya,
• Uygunluk denetiminden, tüm denetim türlerini kapsayıcılığa,
• Geçmiş odaklıdan, gelecek odaklıya,
• Birey ve işlem odaklıdan, sistem ve süreçlere,
• Rutinden, risk bazlı denetime geçilmesine imkan vererek, geleneksel uygulamalardan önemli ölçüde ayrışmaktadır.
İÇ DENETİMİN AMACI NEDİR?
İç denetim;
• Faaliyetlere güvence vermeyi,
• Objektif şekilde bilgi sağlamayı,
• Faaliyetlerin iyileştirilmesi ve sürekli geliştirilmesi yönündeki önerileri ile danışmanlık yapmayı amaçlamaktadır.
İÇ DENETİM TÜRLERİ NELERDİR?
Uygunluk Denetimi:
İdarelerin faaliyet ve işlemlerinin ilgili kanun, tüzük, yönetmelik ve diğer mevzuata uygunluğunun denetimidir.
Sistem Denetimi:
Denetlenen birimin faaliyetlerinin ve iç kontrol sisteminin; organizasyon yapısına katkı sağlayıcı bir yaklaşımla analiz edilmesi, eksikliklerinin tespit edilmesi, kalite ve uygunluğunun araştırılması, kaynakların ve uygulanan yöntemlerin yeterliliğinin ölçülmesi suretiyle değerlendirilmesidir.
Performans Denetimi:
Yönetimin bütün kademelerinde gerçekleştirilen faaliyet ve işlemlerin planlanması, uygulanması ve kontrolü aşamalarındaki etkililiğin, ekonomikliğin ve verimliliğin değerlendirilmesidir.
Mali Denetim:
Gelir, gider, varlık ve yükümlülüklere ilişkin hesap ve işlemlerin doğruluğunun; mali sistem ve tabloların güvenilirliğinin değerlendirilmesidir.
Bilgi Teknolojisi Denetimi:
Denetlenen birimin elektronik bilgi sistemlerinin sürekliliğinin ve güvenilirliğinin değerlendirilmesidir.
İÇ DENETÇİ KİMDİR?
5018 sayılı Kanunda Kamu idarelerinde iç denetimin iç denetçiler tarafından yürütüleceği öngörülmüştür. Kamu idarelerinde iç denetçi olarak atanabilmek için İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından verilen ‘Kamu İç Denetçi Sertifikası’na sahip olmak zorunludur.
İç denetçi; kurumun amaçlarını gerçekleştirmesi, kaynaklarını etkili, ekonomik ve verimli kullanması yönünde profesyonel bir yaklaşımla, yönetime danışmanlık ve güvence hizmetleri sağlayan sertifikalı bir meslek elemanıdır. Görevinde bağımsız olan iç denetçiler, bu görevlerini yerine getirirken İç Denetim Koordinasyon Kurulu (İDKK) tarafından uluslararası kabul görmüş denetim standartları çerçevesinde belirlenen “Kamu İç Denetim Standartları”na ve Kamu İç Denetçileri Meslek Ahlak Kurallarına uyarlar.
İÇ DENETÇİNİN GÖREVLERİ NEDİR?
5018 sayılı Kanunda iç denetçilerin görevleri aşağıdaki gibi sayılmıştır;
a) Nesnel risk analizlerine dayanarak birimlerinin yönetim ve kontrol yapılarını değerlendirmek,
b) Kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılması bakımından incelemeler yapmak ve önerilerde bulunmak,
c) Harcama sonrasında yasal uygunluk denetimi yapmak,
d) Birimlerin harcamalarının, malî işlemlere ilişkin karar ve tasarruflarının, amaç ve politikalara, kalkınma planına, programlara, stratejik planlara ve performans programlarına uygunluğunu denetlemek ve değerlendirmek,
e) Malî yönetim ve kontrol süreçlerinin sistem denetimini yapmak ve bu konularda önerilerde bulunmak,
f) Denetim sonuçları çerçevesinde iyileştirmelere yönelik önerilerde bulunmak.
g) Denetim sırasında veya denetim sonuçlarına göre soruşturma açılmasını gerektirecek bir duruma rastlandığında, üst yöneticiye bildirmektir.
İÇ DENETÇİNİN YETKİLERİ NELERDİR?
İç denetçi, görevlerinin yerine getirilmesiyle ilgili olarak aşağıdaki yetkilere sahiptir:
• Denetim konusuyla ilgili elektronik ortamdakiler dahil her türlü bilgi, belge ve dokümanlar ile nakit, kıymetli evrak ve diğer varlıkların ibrazını ve gösterilmesini talep etmek,
• Denetlenen birim çalışanlarından, iç denetim faaliyetlerinin gereği olarak yardım almak, yazılı ve sözlü bilgi istemek,
• Denetim faaliyetinin gerektirdiği araç, gereç ve diğer imkanlardan yararlanmak,
• Denetimi engelleyici tutum, davranış ve hareketleri üst yöneticinin bilgisine intikal ettirmektir.
İÇ DENETİM SÜRECİ NASILDIR?
İç denetim, aşağıda gösterilen süreçlere uygun olarak yürütülür.
1) Planlama İç denetimde planlama süreci; denetim evreninin tanımlanması, denetim alanlarının belirlenmesi, risk kriterlerinin tanımlanması ve risklerin derecelendirilmesi, denetim alanlarının öncelik sırasına konulması, denetim kaynaklarının tahsis edilmesi, iç denetim planı ve programının hazırlanması ve onaylanması aşamalarından oluşur.
2)Denetimin Yürütülmesi Denetim faaliyeti ön çalışmayla başlar, denetim amaçlarının belirlenmesi, bilgi toplama/ön araştırma ve açılış toplantısı safhalarından oluşur.
3)Raporlama Denetimin tamamlanması aşamasında yönetim ve görevlilerin katılımıyla bir kapanış toplantısı düzenlenir. Denetim sonucunda elde edilen bulgular ile yönetim ve görevlilerin görüş ve önerileri de dikkate alınarak denetim sonuçları raporlanır. Denetim sonuçlarının raporlaması Kamu İç Denetim Rehberinde belirtilen raporlama standartlarına göre yapılır. İç denetçiler, uygunluk, performans, mali, sistem veya bilgi teknolojileri denetimleri sonucunda denetim raporu, danışmanlık faaliyetleri için danışmanlık raporu, inceleme ve araştırmalar ile usulsüzlük ve yolsuzluk tespitine dair çalışmalar sonucunda ise inceleme raporu düzenlerler.
4)İzleme ve Değerlendirme İç denetim faaliyeti sonucunda, iç denetçiler tarafından önerilen düzeltici işlemler ve tavsiyeler, bildirilen veya eylem planında öngörülen süreler içerisinde denetlenen birimce yerine getirilir. Denetlenen birimce belirtilen önlemlerin alınıp alınmadığı Üst Yönetici tarafından izlenir. Üst Yönetici bu görevini İç Denetim Birimi aracılığıyla da yerine getirebilir. Denetlenen birimlerce, raporlar üzerine yapılan işlemler veya işlem yapılmama gerekçeleri, Üst Yöneticiye veya yetkilendirme halinde İç Denetim Birimine gönderilir. İç denetimin değerlendirmesi ve denetimin nihai sonuçları Üst Yöneticiye raporlanır.
İÇ DENETİM BİRİMİ HAKKINDA BİLİNMESİ GEREKENLER
• İç Denetim Birimi, idari olarak doğrudan Üst Yöneticiye bağlı olmakla birlikte, yönetsel faaliyetlerden farklı bir işleve sahip olması nedeniyle diğer birimlerle hiyerarşik olarak ast-üst ilişkisi içinde değildir.
• İç Denetim Birimi, konusu suç teşkil eden ihbar ve şikayetleri soruşturan bir birim değildir. Ancak, görev alanında risklerin değerlendirilmesi, suistimallerin önlenmesi çerçevesinde, gerekli incelemeler ile Üst Yöneticinin talebi halinde, İDKK’nın belirlediği sınırlar dahilinde ihbar ve şikayet konularında incelemelerde bulunabilir. İnceleme ve denetimler sırasında konusu suç teşkil eden eylemler, soruşturulmak üzere Üst Yöneticiye bildirilir.
• İç Denetim Birimi, teftiş, soruşturma ve kurum dışı denetim faaliyetlerini yürüten diğer birimlere rakip olmadığı gibi, bu birimlerle, suistimallerin önlenmesi, suç teşkil eden fiillerle ilgili belge ve bilgi sağlanmasında işbirliği yapar.
• İç denetim faaliyetlerinin standartlara uygunluğu ve kalitesinin ölçülmesi ve değerlendirilmesi söz konusu olduğundan, denetim faaliyetleri ve denetçiler hakkındaki şikayet ve yorumların İç Denetim Birimi Başkanlığına ve İDKK’a iletilmesi imkanı vardır.